Tuncer Özkan
Yazar
- Kayıt
- 3 Ağustos 2009
- Mesaj
- 604
- Tepki
- 74
Grafiker tasarım yapar!
Bazı meslek isimleri maalesef yanlış konulmaktadır. Aslında Türkçe; yeni sözcükler üretmek için oldukça elverişli bir dildir. Bu konuda Türk Dil Kurumu'nun yetkin çalışmalarından sözetmek mümkündür. Fakat oniki Eylül ile birlikte bu çalışmalar ve TDK önemli darbeler yediğini de fazla politize olmadan laf arasına sıkıştırmalıyım.
Yanlış üretilmiş sözcüklere vereceğim ilk örnek, "bilgisayar" sözcüğüdür.
Bilgisayar sözcüğü, computer sözcüğünün karşılığıdır. Compute sözcüğünden türetilmiştir.
Türkçede ise bilgiyasayar sözcüğü, bilginin sayılması kavramı ile türetilmiştir.
Bilgi sayılır mı?
Bilgisayar sözcüğü ortalıkta söylenmeye başlandığında bu tartışma yapılmıştı. Kimilerine göre bilgisayar değil, "sayısayar" olmalıydı. Çünkü bilgisayarda herşey sayılardan oluşmaktadır. Bütün bilgiler, sayılar ile ifade edilmekteydi. Benzer tartışma, yazıcı-printer kavramları için hâlâ geçerlidir.
Fakat gelin görün ki, artık bu vakitten sonra "sayısayar" sözcüğünü herhalde kimse kullanamaz..
Bir diğer yanlış türetme ise "heykeltraş" sözcüğünde vardır. Traş sözcüğü bir fiili anlatmaktadır. Bu durumda işi yapana "heykeltraşcı" demek gerekir. Oysa yapan kişiye biz artık heykeltraş diyoruz. Öte yandan heykellerin traş edilmesi ise bence ayrıca espri konusu..
Bunu insanımızın mizah anlayışıyla harmanlıyorum.
Belki "yontucu" demek daha doğru olabilirdi. Ama artık heykel sanatını yontma şeklinde hiç kimse sınırlayamaz. Pekçok heykel yapma tekniği var çünkü.
Sadece bu iki örnekte olduğu gibi, sözcükler yanlış üretilmiş, maalesef artık bunlardan geriye dönüş yok gibidir. Böylece kabul etmek zorundayız.
Fakat, henüz yolunda başında olduğumuz bir kavram var.
Grafiker!
Grafik sözcüğünü Türk Dil Kurumu "çizge" olarak sundu. Bence güzel bir sözcük, fakat grafik sözcüğü için çizge kullanmak olanaksız gibi. Çünkü grafik sözcüğü artık yerleşti. Tıpkı "televizyon" sözcüğü gibi.
Eğer grafiker sözcüğünü türkçeye çevirebilseydik, "çizgeci" diyecektik.
Ne yazık ki, bu vakitten sonra bunun da olanağı yok. Desek desek, üstad Said Maden'in dediği gibi "grafikçi" diyebiliriz.
Tıpkı "fotoğrafçı" der gibi. Yani isimden meslek üreterek.
Öte yandan, tarihsel olarak bakıldığında, "grafiker" sözcüğünün, Alman kökenli eğitimcilerin Güzel Sanatlar Fakültesindeki etkin olma durumundan dolayı yıllarca bu meslek, "grafiker" olarak anıldı.
Ta ki ülkemiz ajanslarına yabancı, özellikle Amerikalı ortaklar gelinceye kadar..
Şu bir gerçek ki, yabancı ortakların Türkiye'ye gelmesi, sektörü önemli ölçüde geliştirmiştir. Gerek yeni tasarım ilkelerinin, gerekse iş akışına yeni tanımlar getirmeleri, Türk reklam sektörüne modern açılımlar sunmuştur.
Grafiker; işte tam bu zamandan sonra "grafik tasarımcı" olmuştur!
Oysa o zaman da, şimdi de ve her zaman, "grafiker zaten tasarım yapar"...
Grafik tasarım yapmadan grafiker olmanın bir yolu var da, bunu biz mi bilmiyoruz?
Yapılan iş grafik tasarımdır, ama yapana grafiker denir. Neden ayrıca "tasarımcı" deme ihtiyacı duyarız?
Mimari tasarım yapana ne derler? Mimar.
Hiç "Mimar Tasarımcı" duydunuz mu? Mimar, zaten mimari tasarım yapar.
Resim tasarlayana resim tasarımcı mı derler, yoksa ressam mı?
metin tasarlayanlara "yazar" mı diyoruz, yoksa metin tasarımcı mı?
Peki neden grafik tasarımı yapana grafiker denmesin ki?
Amerikalının her dediği doğru mudur? Veya olduğu gibi mi Türkçeye çevrilmelidir? İngilizcedeki niteleme ile Türkçedeki niteleme aynı mıdır?
Örneğin, "Newsweek" sözcüğü Türkçeye "haber haftası" diye çevrilir. Oysa kelime kelime çevirirsek "haber-hafta" demek zorundayız. Gördüğünüz gibi Türkçede mükemmel niteleme yapılırken, İngilizcede bu, "varsayılan" bir niteleme şeklindedir.
Öte yandan, grafik tasarımcı kavramı, türkçede, sanki ingilizcedeki gibi nitelenmeden kullanılmaktadır.
Örneğin;
"Mehmet iyi bir grafik tasarımcıdır."
Denilemez!
Çünkü, grafik sözcüğü, bir sıfat değil, isimdir. Bir mesleğe veya yapılan bir işe niteleme yapacaksanız ve bunu sıfatlardan türetirseniz, ancak şu şekilde olur;
"Şişman boyacı"
"Güzel sunucu"
"Dikkatsiz sürücü"
Şişman, güzel, dikkatsiz... bunlar sıfatlardır. İsim değildirler.
Peki isimlerden türetecek olursak;
"Televizyon sunucusu"
"Tır sürücüsü"
"Ayakkabı boyacısı"
"Adana dürümcüsü" diyoruz. Öyle değil mi?
Aynı durumda, grafik sözcüğü sıfat değil isim olduğuna göre;
"Grafik tasarımcısı" dememiz gerekir.
Demek ki, grafiker sözcüğü yerine grafik tasarımcı diyenler, (bunu belki de ben bile yapmışımdır) yanlış diyorlar.
"Grafik tasarımcıyım" yanlış.
"Grafik tasarımcısıyım" doğru.
Moda fotoğrafçısıyım, Dergi matbaacısıyım, televizyon sunucusuyum...
***
Bana kalırsa, yabancı ortakların getirdiği "graphic designer" sözcüğü öylesine benimsendi ki, o zamandan beri grafiker, grafik tasarımcı oluverdi. Sanki o zamana kadar grafikerler tasarım yapmıyormuş gibi.
Ama bu graphic designer sözlerini türkçeye aynen çevirerek kavramlar karıştırıldı. Bunu çevirenler, türkçeye girmiş "grafiker" sözcüğünü bir kenara attılar.
Böylece başları göğe erdi.
Hatta bazı aklı karışıklar, hem grafiker, hem de grafik tasarımcı sözlerini, bir hiyerarşi şeklinde sunmayı hâlâ sürdürüyorlar..
İyi tasarım yapana "grafik tasarımcı"
Yetersiz tasarım yapana "grafiker"!
Halbuki doğrusu iyi tasarım yapan grafiker,
kötü tasarım yapan grafiker diye ayrım getirilmeliydi.
Aklı sıra tasarım yapan grafiker ve tasarım yapamayan grafiker ayrımı yapmaya çalışıyorlar.
Halbuki, tasarım yapamayana zaten grafiker denmez!
Bazıları da, tasarımcı sözüne "yaratıcılık" formasyonu da yüklemektedirler. Hatta bunu vurgulamak için, bazen "tasarımcı grafiker" diyerek iyice çorbaya çevirenler de vardır. Kim bilir, belki de "tasarımcı grafiker" derken, burada da "yaratıcı" formasyon, tasarım kavramıyla karıştırılıyor olabilir.
Oysa tasarım başka birşey, yaratıcılık başka birşey..(linklidir)
Ama yaratıcı grafiker denilebilir. Çünkü her grafiker yaratıcı olmayabilir. Ama mutlaka tasarım bilir.
Sonuç olarak, bu işi yapana grafiker denmesi, bence en doğrusudur.
Çünkü grafiker zaten tasarım yapar.
Bazı sözcükler Türkçeye düşünülmeden çevrilmektedir. Çevirdikten sonra da hatalar yapılmaya devam etmektedir.
Yaygınlaştırmanın zorluğunu biliyorum, ama Grafikçi sözü, bence en doğru olanıdır. Fakat grafiker sözcüğü, dilimize yerleşmiş durumdadır.
Grafik tasarımcı sözü, zorlanmış bir kavramdır.
İlle de bunu söylecekseniz bari grafik tasarımcısı demelisiniz. Gerekçesini yukarıda detaylı anlattık.
Başarılı günler dileğiyle.
Tuncer ÖZKAN
Bazı meslek isimleri maalesef yanlış konulmaktadır. Aslında Türkçe; yeni sözcükler üretmek için oldukça elverişli bir dildir. Bu konuda Türk Dil Kurumu'nun yetkin çalışmalarından sözetmek mümkündür. Fakat oniki Eylül ile birlikte bu çalışmalar ve TDK önemli darbeler yediğini de fazla politize olmadan laf arasına sıkıştırmalıyım.
Yanlış üretilmiş sözcüklere vereceğim ilk örnek, "bilgisayar" sözcüğüdür.
Bilgisayar sözcüğü, computer sözcüğünün karşılığıdır. Compute sözcüğünden türetilmiştir.
Türkçede ise bilgiyasayar sözcüğü, bilginin sayılması kavramı ile türetilmiştir.
Bilgi sayılır mı?
Bilgisayar sözcüğü ortalıkta söylenmeye başlandığında bu tartışma yapılmıştı. Kimilerine göre bilgisayar değil, "sayısayar" olmalıydı. Çünkü bilgisayarda herşey sayılardan oluşmaktadır. Bütün bilgiler, sayılar ile ifade edilmekteydi. Benzer tartışma, yazıcı-printer kavramları için hâlâ geçerlidir.
Fakat gelin görün ki, artık bu vakitten sonra "sayısayar" sözcüğünü herhalde kimse kullanamaz..
Bir diğer yanlış türetme ise "heykeltraş" sözcüğünde vardır. Traş sözcüğü bir fiili anlatmaktadır. Bu durumda işi yapana "heykeltraşcı" demek gerekir. Oysa yapan kişiye biz artık heykeltraş diyoruz. Öte yandan heykellerin traş edilmesi ise bence ayrıca espri konusu..
Bunu insanımızın mizah anlayışıyla harmanlıyorum.
Belki "yontucu" demek daha doğru olabilirdi. Ama artık heykel sanatını yontma şeklinde hiç kimse sınırlayamaz. Pekçok heykel yapma tekniği var çünkü.
Sadece bu iki örnekte olduğu gibi, sözcükler yanlış üretilmiş, maalesef artık bunlardan geriye dönüş yok gibidir. Böylece kabul etmek zorundayız.
Fakat, henüz yolunda başında olduğumuz bir kavram var.
Grafiker!
Grafik sözcüğünü Türk Dil Kurumu "çizge" olarak sundu. Bence güzel bir sözcük, fakat grafik sözcüğü için çizge kullanmak olanaksız gibi. Çünkü grafik sözcüğü artık yerleşti. Tıpkı "televizyon" sözcüğü gibi.
Eğer grafiker sözcüğünü türkçeye çevirebilseydik, "çizgeci" diyecektik.
Ne yazık ki, bu vakitten sonra bunun da olanağı yok. Desek desek, üstad Said Maden'in dediği gibi "grafikçi" diyebiliriz.
Tıpkı "fotoğrafçı" der gibi. Yani isimden meslek üreterek.
Öte yandan, tarihsel olarak bakıldığında, "grafiker" sözcüğünün, Alman kökenli eğitimcilerin Güzel Sanatlar Fakültesindeki etkin olma durumundan dolayı yıllarca bu meslek, "grafiker" olarak anıldı.
Ta ki ülkemiz ajanslarına yabancı, özellikle Amerikalı ortaklar gelinceye kadar..
Şu bir gerçek ki, yabancı ortakların Türkiye'ye gelmesi, sektörü önemli ölçüde geliştirmiştir. Gerek yeni tasarım ilkelerinin, gerekse iş akışına yeni tanımlar getirmeleri, Türk reklam sektörüne modern açılımlar sunmuştur.
Grafiker; işte tam bu zamandan sonra "grafik tasarımcı" olmuştur!
Oysa o zaman da, şimdi de ve her zaman, "grafiker zaten tasarım yapar"...
Grafik tasarım yapmadan grafiker olmanın bir yolu var da, bunu biz mi bilmiyoruz?
Yapılan iş grafik tasarımdır, ama yapana grafiker denir. Neden ayrıca "tasarımcı" deme ihtiyacı duyarız?
Mimari tasarım yapana ne derler? Mimar.
Hiç "Mimar Tasarımcı" duydunuz mu? Mimar, zaten mimari tasarım yapar.
Resim tasarlayana resim tasarımcı mı derler, yoksa ressam mı?
metin tasarlayanlara "yazar" mı diyoruz, yoksa metin tasarımcı mı?
Peki neden grafik tasarımı yapana grafiker denmesin ki?
Amerikalının her dediği doğru mudur? Veya olduğu gibi mi Türkçeye çevrilmelidir? İngilizcedeki niteleme ile Türkçedeki niteleme aynı mıdır?
Örneğin, "Newsweek" sözcüğü Türkçeye "haber haftası" diye çevrilir. Oysa kelime kelime çevirirsek "haber-hafta" demek zorundayız. Gördüğünüz gibi Türkçede mükemmel niteleme yapılırken, İngilizcede bu, "varsayılan" bir niteleme şeklindedir.
Öte yandan, grafik tasarımcı kavramı, türkçede, sanki ingilizcedeki gibi nitelenmeden kullanılmaktadır.
Örneğin;
"Mehmet iyi bir grafik tasarımcıdır."
Denilemez!
Çünkü, grafik sözcüğü, bir sıfat değil, isimdir. Bir mesleğe veya yapılan bir işe niteleme yapacaksanız ve bunu sıfatlardan türetirseniz, ancak şu şekilde olur;
"Şişman boyacı"
"Güzel sunucu"
"Dikkatsiz sürücü"
Şişman, güzel, dikkatsiz... bunlar sıfatlardır. İsim değildirler.
Peki isimlerden türetecek olursak;
"Televizyon sunucusu"
"Tır sürücüsü"
"Ayakkabı boyacısı"
"Adana dürümcüsü" diyoruz. Öyle değil mi?
Aynı durumda, grafik sözcüğü sıfat değil isim olduğuna göre;
"Grafik tasarımcısı" dememiz gerekir.
Demek ki, grafiker sözcüğü yerine grafik tasarımcı diyenler, (bunu belki de ben bile yapmışımdır) yanlış diyorlar.
"Grafik tasarımcıyım" yanlış.
"Grafik tasarımcısıyım" doğru.
Moda fotoğrafçısıyım, Dergi matbaacısıyım, televizyon sunucusuyum...
***
Bana kalırsa, yabancı ortakların getirdiği "graphic designer" sözcüğü öylesine benimsendi ki, o zamandan beri grafiker, grafik tasarımcı oluverdi. Sanki o zamana kadar grafikerler tasarım yapmıyormuş gibi.
Ama bu graphic designer sözlerini türkçeye aynen çevirerek kavramlar karıştırıldı. Bunu çevirenler, türkçeye girmiş "grafiker" sözcüğünü bir kenara attılar.
Böylece başları göğe erdi.
Hatta bazı aklı karışıklar, hem grafiker, hem de grafik tasarımcı sözlerini, bir hiyerarşi şeklinde sunmayı hâlâ sürdürüyorlar..
İyi tasarım yapana "grafik tasarımcı"
Yetersiz tasarım yapana "grafiker"!
Halbuki doğrusu iyi tasarım yapan grafiker,
kötü tasarım yapan grafiker diye ayrım getirilmeliydi.
Aklı sıra tasarım yapan grafiker ve tasarım yapamayan grafiker ayrımı yapmaya çalışıyorlar.
Halbuki, tasarım yapamayana zaten grafiker denmez!
Bazıları da, tasarımcı sözüne "yaratıcılık" formasyonu da yüklemektedirler. Hatta bunu vurgulamak için, bazen "tasarımcı grafiker" diyerek iyice çorbaya çevirenler de vardır. Kim bilir, belki de "tasarımcı grafiker" derken, burada da "yaratıcı" formasyon, tasarım kavramıyla karıştırılıyor olabilir.
Oysa tasarım başka birşey, yaratıcılık başka birşey..(linklidir)
Ama yaratıcı grafiker denilebilir. Çünkü her grafiker yaratıcı olmayabilir. Ama mutlaka tasarım bilir.
Sonuç olarak, bu işi yapana grafiker denmesi, bence en doğrusudur.
Çünkü grafiker zaten tasarım yapar.
Bazı sözcükler Türkçeye düşünülmeden çevrilmektedir. Çevirdikten sonra da hatalar yapılmaya devam etmektedir.
Yaygınlaştırmanın zorluğunu biliyorum, ama Grafikçi sözü, bence en doğru olanıdır. Fakat grafiker sözcüğü, dilimize yerleşmiş durumdadır.
Grafik tasarımcı sözü, zorlanmış bir kavramdır.
İlle de bunu söylecekseniz bari grafik tasarımcısı demelisiniz. Gerekçesini yukarıda detaylı anlattık.
Başarılı günler dileğiyle.
Tuncer ÖZKAN
