Bilgi eklemesi
SERİGRAFİ BASKI NEDİR?
Mürekkebin baskı eleğinin işli alanlarından bir sıyırıcı yardımıyla geçirilerek baskı
materyaline transfer yöntemine serigrafi baskı denir. Çerçeveye gerilmiş naylon veya polyester dokumanın üzerinde mürekkep geçecek ve mürekkep geçmeyecek yüzeylerden oluşturulan elek, baskı aracı olarak kullanılır. Baskı yüzeyinden mürekkep kauçuk bir lastik ile (rakle) geçirilir. Bu tip baskılara direk baskıda denmektedir. Serigrafi baskının en önemli tercih nedeni Tipo, Ofset, Tifdruck, Flexo gibi baskı teknikleriyle yapılamayan cam, porselen, tahta, metal, taş, kumaş gibi baskı materyallerine baskı yapabilme, ayrıca diğer baskı sistemleriyle baskısını gerçekleştiremediğimiz büyük boyutlardaki baskıları yapabilme özelliğidir.
Basit serigrafi düzeneklerinden başlayıp Yarı otomatik ve Tam otomatik serigrafi baskı makineleri
bulunmaktadır. Makinelerin kalitesi arttıkça baskınında kalitesi artmaktadır. Ayrıca silindirik baskı
makineleri de mevcuttur ve günümüzde direkt bilgisayardan kalıba görüntü aktarabilme olanağı doğmuştur.
ELEK DOKUMA ÇEŞİTLERİ
Serigrafi baskıda renklerin kayma yapmadan üst üste oturmasında etkili olabilecek en
önemli faktörlerden biriside elek dokumasının çeşitidir. Baskıların bağlantı izi olmaksızın
yapılabilmesi için, çerçeve üzerine monte edilmiş, taşıyıcı ve boya geçirici gözenekli bir yüzey
kullanılır. Önceleri saç telinden daha sonraları doğal ipekten elde edilen bu yüzey, bugün doğal ve
sentetik elyaflardan yapılmakta ve “gaze” yani elek bezi denmektedir. Serigrafide yapılacak
baskının niteliğine, basılacak yüzeyin yapısına, kullanılacak mürekkebin özelliğine, baskı sayısına
göre elek dokuma seçimi çok önemlidir. Uluslararası standartlara göre serigrafi dokumaları, İpek
dokumalar, Sentetik dokumalar ve Metal dokumalar için ayrı ayrı numaralandırılmıştır. Bu
numaralar eleğin 1cm2 sindeki iplik sayısını gösterir. Ayrıca ipliğin niteliği ve kalitesi bazı harflerle
simgelenmiştir. Bunlar S (small-ince), M (medium-orta kalınlık), T (thick- kalın), H (heavy Duty-
çok kalın) Uluslar arası elek dokumaları standartları bu dört ayrı kalınlıktadır. Bu özelliklerin
baskıya yansıması farklı sonuçlar verir. İplik kalınlıkları artıkça iplikler arası boşluklar yani
mürekkep geçirecek alanlar azalır, buna karşın baskı üzerinde oluşan mürekkep film tabakası
kalınlığı artar. Porselen gibi emici olmayan ve kaygan bir yüzeye baskı yapmak için kullanılacak
olan elek yüksek numaralı olmalıdır ki eleğin gözeneklerinden geçecek olan mürekkep gerekenden
çok olup porselen yüzeyde yayılmalara ve kusmalara sebep olmasın.
İPLİK ÇEŞİTLERİ SINIFLANDIRMASI
a) Naylon (Tek lifli)
b) Polyester (Tek lifli)
c) Polyester (Çok lifli)
d) Saf ipek (Çok lifli)
Tek lif : Tek parçadan oluşan ipliklerle dokunmuş gazelere verilen addır.En önemli
özellikleri arasında pürüssüz bir iplik yüzeyi, ve buna bağlı olarak mükemmel mürekkep aktarımı,
yüksek sürtünme dayanıklılığı baskılarda keskin kenarlar ve baskı sonrasında baskı eleğinin kolay
temizlenebilir olması gelir.
Çok lif : Bu tür ipliklerde ise bükülmüş bir çok iplikçiklerden oluşma söz konusudur.
Emülsiyon tabakasının uygulanışı bu tür dokumalarda mükemmel sonuç verirken, mürekkep
geçirgenliği ve baskı sonrası temizlik işlemlerinde istenilen sonucu almak zordur.
Naylon Dokuma
Naylon dokuma çok sağlam olması nedeniyle en zor şartlarda bile kullanılmaktadır. Naylon,
kalıp yapımında bugün kullanılan 1. derece elyaf olup mekanik ve masa şablon baskısı için en
uygun gazedir. Tek tek naylon ipliklerden oluşmuşlardır.
Yüksek gerilebilme yeteneği vardır ve sürtünmeye karşı dirençlidir. Ayrıca kimyasal
maddelere karşı dayanıklıdır.İyi boya geçişi ve istenilen boya kalınlığını sağlayabilmesi, onu
problemli baskılarda aranılan dokuma yapar. Usulüne uygun gerilebilir, iyi poza tutar, esnekliği
nedeniyle, kalıbın baskı yüzeyine tam oturtulmadığı baskılarda iyi işe yarar. Her türlü işe elverişli
gazedir.
Polyester Dokuma (tek lifli)
Monoflament özellikte olan polyester gaze, naylon gaze ile benzer karakteristik özellikler
gösterir, ancak gerilebilme oranı naylon dokumaya göre daha azdır.Ölçülerini iyi korur, özelikle
ıslakken hiç genleşmez.Asitlere karşı dayanıklıdırlar.Büyük ebatlı baskılara ve iyi poza tutması
gereken işlere en uygun dokumadır.
Polyester Dokuma (çok lifli)
Çok telli oluşu nedeni ile iplik kalınlığı düzensizdir. Sürtünmeye naylon ve tek telli poliyester
gazeden daha az dirençlidir. Pigment baskılara elverişsizdir. Az sayıda baskı alınacak kalıplara uygundur. İnce detaylı baskılar için elverişsizdir.
Ezilerek İnceltilmiş Dokuma
Üzeri boyalı yüzeylere baskılarda ve emici olmayan yüzeylere baskılarda ideal dokuma çeşididir.
Standart dokumalarla aynı karakteristik vasıfları taşır. Fakat özel bir işlemle ezilerek iplikleri yassılaştırılmıştır. Bunun sonucu olarak son derece ince bir boya tabakası basar. Böylece boyanın yayılması, çamurlaşması önlenir. Özellikle otomatik makinelerde bu önemlidir.
Kırmızı dokuma
Naylon ve Polyesterle aynı özellikleri taşır ancak ışık dağılmasını önlemek için kırmızıya
boyanmıştır. Naylon ve polyester dokumalar yapıları itibarı ile ışığı çok yansıtırlar. Dağılan ışık, ışık almaması gereken yerleri de etkileyerek buradaki emülsiyonun sertleşmesine ve dolayısıyla kalıpta istenmeyen tıkanmalara yol açarlar.Kırmızı dokuma beyaz ışığı yutar sadece kırmızıyı yansıtır. Kırmızı ışık emülsiyonu etkilemediği için ışık almaması gereken yerler korunmuş olur.Bunun sonucu olarak, net baskılar elde edilmiş olur..
DESENİN ŞABLONA GEÇİRİLMESİ
Serigrafi baskıda basılması istenen desenin elek üzerine geçirilmesi 3 değişik yolla
gerçekleşmektedir.
1. Foto Şablonlar
2. Elle Hazırlanan (manuel) Şablonlar
3. Endirekt Şablonlar
Foto Şablonlar
Elek üzerinde ışığa duyarlı fotoğrafik emülsiyonlar kullanılmak suretiyle yapılan çalışmaya
foto şablon denir. Pratik oluşu istenen tasarımı yüzde yüz uygulama olanağı vermesi nedeniyle serigrafide en yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Temel gereci çeşitli Foto emülsiyonlardır.
Baskıda kullanılacak olan eleğin yüzeyini kaplayacak kadar emülsiyon küçük bir kaba alınır.
Bu emülsiyon 1/10 oranında hassaslaştırıcı katılır ve karıştırılarak 5-0 dakika bekletilir. Hazırlanan
emülsiyon yeterince temizlenen yağsız, tozsuz kuru yüzeyli ve 60° - 70° eğimle tutulan eleğin dış
yüzeyine kenar boyunca dökülür. Tercihen düzgün yüzeyli küçük bir plastik cetvelle veya özel hazırlanmış emülsiyon çekme makinesi ile bu emülsiyon tüm yüzeye aynı kalınlıkta olacak şekilde sıyrılır ve tozsuz loş bir ortamda yaklaşık 20 derecelik bir hava akımı altında elek kurumaya bırakılır.
Serigrafide foto şablonların oluşabilmesi için mutlaka önceden hazırlanmış pozitiflerin
bulunması gerekmektedir. Pozitifler eleğe alınması gereken ; yani basılması gereken resmin, şeklin,
yazının yada fotoğrafın ışık geçiren bir yüzey üzerine hazırlanmasıdır. Bu yüzey asetat, cam, film,
aydınger gibi maddeler olabilir.
Pozlandırmaya hazır olan elekle pozitifi filmimizin emülsiyonları çakışacak şekilde
pozlandırma cihazına konur ve vakumlama yaptırılır. Pozlandırma işlemine başlanır. Elek üzerindeki emülsiyonun ışık alan yerleri pozlandırma sırasında sabitleşir; ışık almayan yerler ise su ile yıkayarak yapılan banyo işlemi sırasında açılarak dökülür. Bu açılan ve dökülen yerler baskı sırasında mürekkebin geçeceği ve görüntünün oluşacağı yerlerdir.
Elle Hazırlanan Şablonlar herhangi bir fotografik işleme gerek kalmadan elek üzerine yapılan çalışmalara elle hazırlanan (manuel şablonlar) denir. Daha çok özgür çalışmalarda ve sanatsal uygulamalar da kullanılan bu yöntem, çalışanın kişisel becerilerine ve yaratıcı gücüne bağlı olmakla beraber kullanılabilecek teknikler
4 çeşittir.
1. Emülsiyon veya emülsiyon artıklar ile yapılan
2. Yağlı pastel, yağlı kalem gibi malzemelere yapılan
3. Arap zamkı eriğiyle yapılan
4. Çeşitli bant ve yapıştırıcılarla veya çıkartma kağıtları ile yapılan tekniklerdir
Endirekt Şablonlar
Serigrafi yoluyla basılıp çoğaltılması istenen bir şeklin, yazının eleğin üzerine taşımaya
uygun bir malzemeden hazırlanarak ( tasarlanıp, kesilerek, oyularak) eleğin üzerine yapıştırılması ile elde edilen bir çalışma şeklidir. Çıkartma kağıtları, çeşitli folye yapıştırıcılar, uygun kağıt türleri, plastik bantlar, ıslatılarak yada ısıtılarak yapıştırılan değişik malzemeler bu amaç için kullanılabilir.
Bu şablonların yapıştırma işlemi eleğin dış yüzeyine yapılmalı, basım sırasında kalınlık
yapmayacak şekilde ince malzeme kullanılmalıdır.
PORSELEN NEDİR?
Porselen, tümü killi topraktan yapılmış veya daha açık bir deyimle kil ihtiva eden
hammaddelerden üretilmiş ürünlerin oluşturduğu büyük seramik grubunun bir elemanıdır. Seramik
grubunun ilk ve en ilkel ürünü balçık, tuğla veya kerpiç tuğladır. Burada sözü edilen basit kaba seramiktir. Daha sonra ise üretim aşamaları sıralamasına göre sırasıyla toprak çanak çömlekler, majarko çinisi (elvan çinisi), fayans, taş eşya, taştan oyma kap, seramik gelmekte ve porselenle üretim grubu en üstün ve mükemmel formuna ulaşmış olmaktadır.
Porselenin diğer bir tarifini yapacak olursak bugün kaolin, kuartz feldspat ve beyaz pişen kil
harmanlarından imal edilen, sıvıları geçirmeyen yarı saydam, genel olarak beyaz renkte olan vitralaşmış seramik mamüllere porselen denmektedir. Porselen ilk olarak Çin’de üretilen bir seramik türüdür. Avrupa’ya Çin’den Marko Polo tarafından getirilen ilk porselen ürünler bir tür midyeye benzetilmiş ve bu midyenin adı olan “porcella” ürünün adını oluşturmuş ve daha sonraları porselen olmuştur. Porselen ürünlerin su emmeleri % 0,1 gibi çok düşük seviyelerde olması önemli özelliklerindendir. Çok çeşitli amaçlar için üretilen porselenin farklı özellikler arz eden değişik türleri bulunmaktadır.
SERİGRAFİK SERAMİK BOYALARI
Serigrafi baskılarında kullanılan serigrafik seramik boyaları, güç ve uzun araştırma ve
çalışmalardan sonra bugünkü şeklini alarak günümüzde yapılan kromo-dekal baskılarda başarıyla kullanılmaktadır. Bunlar % 80-85 oranında seramik boyası ile %15-20 oranında özel endüstriler tarafından hazırlanan organik yağlardan oluşur.
Serigrafik seramik boyaları, baskıya uygun bir kıvamda hazırlanmış olmalıdır. Şöyle ki;
boya elek gergi üzerine konulduğunda, basım için rakle çekilmeden gergi dokusunun altına kendi
kendine geçmemelidir. Çok akışkan olan bir boya hamuru, dekorun netliğini bozan kötü baskılara neden olur. Yalnızca kıvamı doğrulukla belirlenen boyalarla yapılan baskılarda belirgin e kesin kontürlü dekorlar basılabilir. Bu özellikle çok ince ve ayrıntılı çizilerle çalışılmış özenli ve hassas dekorların basımında dikkat edilecek önemli bir noktadır. Ancak baskı boyalarının yoğunlukları, genellikle gergi malzemesinin cinsine bağlı olarak belirlenir. Serigrafik seramik boyaları, öbür baskı boyalarında olduğu gibi, metal kutular içinde kullanılmaya hazır mamul kıvamında ya da baskı yapıldığında hazırlanmak üzere pudra halinde imal edilir ve satışa sürülür.
Gerekli kıvamın sağlanması ve pudra boyanın hazırlanması için özel vernikler yada yağlarla
(medium) birlikte alınarak kullanılır.
Bileşimlerinde kurşun silikatlı ergitici maddeler bulunan serigrafi boyaları sağlığa zararlı
olduğundan, kullanıldıkları yerlerde gerekli sağlık kurallarına özen gösterilmesi gerekir. Solunum yolları tarafından teneffüs edilmemesine, her kullanıştan sonra ellerin iyice yıkanmasına dikkat edilmelidir. 2 türlü serigrafik seramik boyası vardır.
Soğuk baskı boyaları
Bunlar hamur görünümünde olan boyalardır. Uçucu bir eritken ile bağlayıcı madde karışımı
özel bir yağ kullanılmasıyla hazırlanır. Genellikle tek renkli olan dekorların basımında kullanılırlar.
Birden fazla renkte basılacak dekorlar için, basılan her renkten sonra ikincisi basılmadan, önce ki
boyanın kuruması beklenir.
Sıcak Baskı Boyaları
Basit olarak elektrikle ısıtılmış metal bir ekran – plak üstüne konulduğunda 65 – 70’de akışkan
hale geçen mumlu bir yağ ile karışık serigrafik seramik boyası çeşididir. Bu boyalar soğuk bir parçaya uygulandıklarında, aynı anda sertleşme özelliğini taşıdıkları için üstün bir kolaylık
sağlarlar. Çünkü bu şekilde kuruma için bekleme gerekmeksizin, istenen sayıda renk birbiri ardınca
basılır. Bu da üstün bir verim ve süre bakımından kazanç sağlar. Bu nedenle, birden çok renkli baskılar söz konusu olduğunda öncelikle sıcak baskı boyaları kullanılması tercih edilir. Ancak, baskı işlemi büyük bir dikkat ve hassas çalışmayı gerektirdiği gibi üstünde boyaların ezildiği plak ısısının da sürekli aynı tutulması zorunludur.
SERİGRAFİ TEKNİĞİ İLE PORSELEN DEKORU
Dekoru taşıyan baskı eleklerinin yapımı tamamlandıktan sonra hemen baskıya geçilebilir.
Dekorun eleğin üzerine geçirme işlemi ve desenin hazırlanması daha önce işlediğimiz kısımlarda bulunmaktadır. Serigrafi ile porselen dekoru baskıları için uygun kıvamda hazırlanmış baskı boyaları ile iki türlü baskı yapılır.
Dolaysız Baskı
Önce sırlı seramik eşyanın dekorlama için gerekli temizliği yapılır. Sonra küçük sayıdaki
basımlar ile elle, büyük sayıdaki basımlar içinse özel serigrafi baskı makinelerinde, doğrudan parça
üzerine baskı yapılır. Gelişigüzel boyut ve biçimdeki parçalara baskı yapamayan bu makinelerin önceden belirlenen ölçü ve biçimlere göre düzenlenen bir baskı mekaniği vardır.
El baskılarda saatte ancak birkaç düzine baskı yapabildiği halde örneğin; elle çalışan basit
bir makineden saatte 400 – 500, yarı otomatik bir makinede 400 – 800, tam otomatik döner makinelerde 2000 – 2500 baskıya kadar çıkılabilir. Silindirik formlarda da direkt elek baskı yapmak için özel baskı makineleri geliştirilmiştir.
Baskı işlemi yapılacak olan form, bilyeli yatak içinde dönen miller üzerinde hareket
halindedir. Elek baskı kasnağı Bu formun üzerine kaydedilmiştir. Elek form ile temas halinde olduğu için, baskı esnasında elek harekete geçince, alttaki objeyi beraberinde döndürür ve böylece objenin tüm yüzeyine baskı uygulanmış olur.
Dolaylı Baskı (Çıkartma Tekniği)
Küçük boyutlu ayrıntılı dekorların basımı ile büyük ve karmaşık biçimli parçaların
dekorlanmaları dolaysız baskı tarzında yapılamadığından, dolaylı baskı yöntemi kullanılır.
Bu nedenle, boya endüstrisinde özel olarak hazırlanan serigrafi boyalarıyla croma – serigrafi
çıkartmaları hazırlanır. Özel atölye ve fabrikalarda yapılarak kullanılmaya hazır durumda alınan bu
çıkartmalar, mamul eşya üzerine uygulanır.
Bu yöntemle çok renkli baskılar yapılabilir. Uygulanacak desen analiz edilerek, kaç renkli
baskı yapacağı saptanır. Her renk için ayrı ayrı film hazırlanır. Desenin cinsine göre elek dokuması
saptanır ve pozlandırma işlemine geçilir. Pozlandırma işlemi bittikten sonra her bir renk için ayrı
ayrı özel çıkartma kağıdına baskı yapılır. Baskının maliyeti renk sayısına göre değişir.
Çıkartma kağıdına serigrafi ve porselen boyaları ile yapılan baskı sona erdiğinde basılan
bölge çıkartma lakı ile kaplanır. Lak tabakasının kalınlığı seramik boyasının kalınlığına bağlıdır.
Amaç boyayı bir arada tutarak mamül üzerine transferini sağlamaktır.
Oldukça yaygın olarak kullanılan bir uygulamadır. Daha basit, kolay ve az yetenek isteyen
ve temiz bir işlemdir. Düz, yuvarlak, çukur yüzeylerde uygulanabilir. Uygulamanın yapılacağı
yüzey pürüzsüz ve düzgün olmalıdır. Aksi taktirde baskı net ve temiz olmaz.
Uygulama sırasında suda kaydırma yöntemi ile desen ürüne aktarılır. Aktarma işleminde,
boyanın altta, lakın üstte olmasına dikkat edilir. Deseni ürüne aktarma işlemi ise, basılı ve üzeri lakla kaplı olan desen, içi su dolu olan bir kabın içine atılır. Belli bir süre bekledikten sonra laklı desen ile kağıt birbirinden ayrılacak duruma gelir, daha sonra temizlenmiş porselen yüzeye desen kağıttan kaydırılarak geçirilir.
Desen porselen ürünün üzerine yerleştirildikten sonra fil kulağı şeklinde de tabir edilen
çıkartma lastiği ile suyu alınır ve kurulama işlemi yapılır. Boya ile ürünün birbirine tam olarak teması sağlanır. Eğer desen ile porselen yüzey arasında hava veya toz kalırsa pişirim sırasında boya dökülür, yada kaynar.
Cam, porselen, seramik ve emaye dekorasyonu işinin tamamlanması için dekal kullanımına
başvurmamak düşünülemez. Çok renkli ve çok tonlu baskılarda başka bir dekorasyon yöntemi mümkün değildir.
Dekal kağıt üzerinden transfer demektir ve bir fayans projesidir. İmaj önce bir transfer
malzemesi üzerine uygulanır, sonra başka bir obje üzerine transfer edilir.
PİŞİRİM
Serigrafi dekorlarında pişirim süreci dikkatle izlenmelidir. Bazen boyalarda tam bir
camsılaşma sağlanamaz, üstlerinde sayısız küçük oyuklar (krater) ve patlak kabarcıklar görülür.
Böylesi bir dekor hatası çeşitli nedenlerden ortaya çıkabilir. Medium, aranılan nitelikte olmayabilir.
Çoğu kez pişirim çok hızlı yürütülmüştür.
Alçak derecelerde buharlaşarak uçması gereken medium bileşimindeki reçineler uygun
fırınlanmadığında boyaya, dolayısıyla dekora zarar verir ve onu zedeler. Bu gibi sakıncanın
oluşumuna yol açmamak için fırın ısısı başlangıçta yavaş yavaş yükseltilir. Isının 350 – 450’ye kadar uygun aralıklarla ağır ağır yükselmesi, organik artıkların yanarak kaybolmasını sağlar.
Boyaların gereği gibi gelişmesini sağlamak için indirgeyici fırın atmosferinden sakınmalı,
tersine, bol oksijenli bir fırın atmosferi oluşmasını sağlamalıdır. Dekor pişirimlerde oksijen yetersizliği bazı renkleri tümüyle tahrip ve yok ederek dağıtıp bozar. Özellikle kırmızı, portakal rengi, sarı gibi renkler yeterli oksijenin sağlanmadığı havasız pişirimlerde kararır ve istenilen tonları oluşmaz.
ÇIKARTMA DEKORLARINDA GÖRÜLEN HATALAR
Boşluk
Pişirimden sonra dekorun bazı kesimlerinde boşluklar, eksiklikler görülür. Bu hata
genellikle çıkartmaların mamül üstüne kötü yapıştırılmaları, özellikle merdane ile sıkıştırma
işleminin gereği gibi yapılmaması sonucu ortaya çıkar. Boyanın altında kalan su ve hava
kabarcıkları, dekal parçasının sırlı seramik üstüne iyice yapışmasını önlediğinden pişme sırasında o
kesimler yanarak yerleri boş kalır. Eğer kromalar kirli, yağlı ve parmak izleri bulunan parçalar üstünde kullanılmışsa, dekorun bu kesimlerinde pişirimden sonra kesinlikle bazı boşluklar ortaya çıkar.
Büzülme
Bunlar küçük ve düzensiz toplanmalardır. Dekorun pişiriminde boyalar kuruyup kavrularak
büzülür. Dekorun bütünlüğü içinde son derece çirkin görünümlü, ortaları boş yuvarlaklar belirir.
Kromalardakibüzülmeler genellikle baskı boyasının yanlış hazırlanmasından ve gereğinden kalın
kullanılmasından meydana gelebilir. Ayrıca iyice kurumaları beklenmeden, nemli olarak fırınlanan
ve hızlı ısıtılmış fırınlarda pişirilen kromalarda da bazı büzülmeler görülür.
Alınacak tüm tedbirlere karşın, yinede aynı hataların ortaya çıkma olasılığını önlemek için
kroma – dekal dekorların uygulandığı parçaların dekor pişirimleri yapılmadan önce, daha alçak
derecelerde bir yağsızlaştırma pişirimi yapılır. Ancak ondan sonra altın kaplama ve yaldız işleri
tamamlanarak, boyaların gereği gibi camlaşmaları sağlanmış olur. Altın yaldız ve erguvan
kırmızılarının istenildiği şekilde gelişmeleri için dekor pişirimi 800 derece civarında tamamlanır.
Eğer daha iyi bir baskı elde etmek istiyorsanız.
Sarı ipek kullanmalısınız
Sonuç;
Sağdaki Sarı ipek
derlemedir.
Neden Sarı İpek?
Onuda bir süre sonra açıklayacağım
