Türkçeleştirilmiş fontlar hakkında

[yazarcizer]

"Günümüzde bilinçli olarak bir metin yazmak için font aradığınız zaman binlerce font arasından otuz tane font çıkmaz. Her makinada kullanılan Times karakteri bile çok küçük nüanslarla dört defa değişikliğe uğramıştır. Helvetica, Futura bazı küçük değişiklikle, farklı isimler altında yeniden tasarlanmıştır."

"Birkaç gün önce büyük bir firmanın yarım sayfaya yakın ilanı vardı. Bu ilanı bir ajans yapmış. Manşetteki 200punto Ş harfinin Türkçe işareti en çok 30 puntoyla uyum sağlayacak büyüklükte ve kötü idi. Sadece okunulabiliyor. Yani toplumumuzda yazı kültürü yok denecek düzeyde. Genelde çok kötü Türkçeleştirilmiş fontlar kullanılmaktadır."

"Kurum kimliği olan firmalar, fontlarını ajanslara kendileri veriyorlar veya ajansların önerdiği fontları satın alarak, Türkçeleştirilmesine de ayrıca ücret ödeyerek kullanıyorlar. Fakat bunların sayısı oldukça az. Ayrıca günümüzde aynı fontu kurum kimliği gibi tüm işlerinde kullanan büyük kuruluşlar var."
Dergi Şubat 2007 Sayısı - Kaligrafiye ve Fontlara Adanmış Bir Ömür: Abdullah Taşçı | Photoshop Magazin

"Bir fontun ailesini kullanmak daha iyi. Bizim metin fontumuz Palatino. Palatino'yu aldık, sonra Zaman Palatino yaptık. Böyle bir uygulama var; mesela alırsın Times'ı, sevmediğin yerini değiştirirsin ve ismini değiştirirsin. Mesela benim bir saplantım var. Karakterleri Türkçe'ye çevirirken kanca koyarlar. Bunu hiç sevmem. Çünkü tek kalınlıklı bir yazıya çift kalınlıklı bir kanca koyarlar. Güzel bir çözüm değil. Bunlar hep dikkati dağıtan unsurlar."
Dergi Nisan 2006 Sayısı - Fevzi Yazıcı | Photoshop Magazin

Malum, değişik kişilerce Türkçeleştirilmiş fontlar el altında dolaşımda... Peki elinizde ki fontu Türkçeleştiren kişiyi tanıyor musunuz? Alfabe tasarımı/tipografi uzmanlığı olduğundan emin misiniz? Mesela elinizde iyi bir Türkçe Helvetika, Futura, Bodoni, Din vs. var mı? Yani nasıl edindiniz?

 

[fogbird]

Bu konuya bir de şu açıdan bakalım.
Helvetica, Futura vs sebil font değil ki.
Kaçınız yaptığı işlerde kullandığı font için para ödedi?
Kullandığınız Helvetica'yı nereden buldunuz? Sadece Helvetica'nın tüm familyasına sahip olmanın bedelinin binlerce dolar olduğundan kaç kişinin haberi var.
Emenim büyük çoğunluk "aaa, fontlar parayla mı satılıyor?" şaşkınlığı geçiriyor.
Neyse bu başka bir açısıydı. Beni soran olursa diye cevabımı peşin vereyim. Sadece bir font için para ödedim. Onun adı da bende kalsın.

Gelelim glyph konusuna. Yani Türkçe karakterler olan ç,ğ,ı,ö,ü,ş harflerindeki noktalama, çengel vs dediğimiz şeylere.
Full çalışılmış bir fontun (open type pro fontlar kompledir) içinde bu ve benzeri işaretlerin hepsi bulunur. Fontu tasarlayan kişi, fontunun özelliğine göre bütün bu işaretleri de tasarlar.
Ancak büyük çoğunluğu yabancı olan bu font tasarımcıları kendi dillerinde olmayan bu işaretler için yeni ve güzel bir şey yapma adına kendilerini pek kasmazlar.
Burada iş bizim tasarımcılarımıza düşüyor. Bu konuyla ilgili 2004 yılında Mac World dergisinde yazmış, ilgilileri davet etmiştim. Pek ilgi görmedi.
Herkes ele geçirdiği fontu Türkçe'leştirip kullandı. Tipografi bilgisine sahip olanların yaptıklarıyla, bilgisizlerin yaptıkları birbirine karıştı. Buna bir de fontun adının olur olmaz değişikliklere sokulmasını da ekleyin. Ortalık çorbaya döndü.
Bu fond sorunun bir ayağı.
Diğer ayağı bu işaretlerin çoğu zaman tipografik estetiği öldürmesi. Burada herkes kendince çözümler üretiyor. Göze hoş geldiği ve grafik hata olmadığı sürece sorun yok.
Alfabeleri en karışık uzakdoğu dilleriyle Arapça kimi fontu gördüğüm zaman kıskanıyorum. Adamlar çalışmışlar, yüzlerce çözüm üretmişler.
Biz font tasarımı konusunda dünyanın en geri ülkelerinden biriyiz.
Böyle olduğu sürece de bu abidik gubidik Türkçe'leştirilmiş fontlarla yuvarlanıp gideceğiz.

Naci Yavuz

 

[Melih Yongacı]

Selam,

Bilgisayarda kullanılan fontların ülkemizde üretilmemesi ve en önemlisi de yapısında Türkçe sesli harf dizini içeren hücrelerin klavye karşılığının doğru yerde olmaması nedeniyle bu sorun yıllardan bu yana sektörün kanayan yarası olarak gündemdeki yerini koruyor.

İnternetten, torrentlardan veya yurtdışından bir şekilde indirilen ya da getirilen fontlar Türkçe karakter yapısına göre düzenlenmediği için bizim bazı iş bitirici arkadaşlarımız adına Fontographer denen program yardımıyla bu fontlara ( ı, ş, ğ, ö, ü, ) harflerini büyük ve küçük harf dizinine (hücrelerine) ekleyerek kendilerince çözüm yolu bulmaya başladılar.

Bulunulan çözümün tipografik yapıya uygun olması bir yana bu yapının kendisini dikkate almayandan tutun da harflerin yerine hoşluk olsun düşüncesiyle başka karakter yapısından harflerin taşınıp karma bir yapı oluşturana, kerning ve metrik ayarlarının tek ve ikili harf araları sorununun oluşmasına kadar pek çok olumsuzluğun yaşanmasına ve en önemlisi de standart fon yapısı dışında pek çok fontun sektör içerisinde dolaşmasına yol açtı.

Son dönemde özelikle Macintosh bilgisayar kullanıcılarının yaşadığı Carbon temelli yazılımların ( FreeHand MX 11 ve Quark XPress 6.5 gbi ) kullanımında ortaya çıkan font sorunları ve Unicode temelli ( Adobe Creative Suite ve Quark XPress 7 ve sonrası) yazılımlarda yaşanan Türkçe harf yerleşim sorunu bizi Truetype fontların Opentype PS formatına dönüştürülme projesine yönlendirdi.

Bu proje kapsamında fontların gerek Macintosh ve Windows ortamında düzgün kullanılması gerekse de çapraz platformda hazırlanan dosyalarda ( Mac OSX ve Windows arası dosya transferi ) sorun yaşanmaması için ortak bir format olan Opentype font dosya formatına yönlendirdi. Bu kapsamda gerek fontların Opentype formatına dönüştürülmesi gerekse de Kerning, metrik ve Ligatures sorunlarının çözümüne yönelik olarak hazırladığımız; Opentype Font Dönüştürme Rehberi'ni aşağıdaki linkten indirip inceleyebilirsiniz.

http://www.bizimelma.org/media/OT_font_donusturme_rehberi.pdf

Amacımız sağlıklı bir dönüştürme yöntemi izleyerek sektörde dolaşan ve aynı isme sahip olduğu halde aynı yapı benzerliğini göstermeyen font ailelerinin ortak bir bakış açısı ve yöntem bütünlüğü çerçevesinde Carbon yazılımlarda kullanılmak üzere üretilen Truetype font formatından, Unicode yazılımlarda kullanılmak üzere Opentype PS formatında yeniden düzenlenmesine yöneliktir.

Aslolan bilgisayarımızda kullandığımız bütün fontların lisanslı olarak satın alınmasıdır. Lisanslı olarak satın alacağımız fontların da mutlaka yapısında klavye karşılığına denk düşen hücrelerinde Türkçe harflerin bulunuyor olmasıdır. Her satın alınan font doğru Türkçe harf yapısını içermeyebilir. Bu anlamda satın alacağınız font Adobe kaynaklıysa mutlaka "Pro" olmalı ve Türkçe karakter yapısını içermelidir. Bunun dışında ingilizce dil yapısına uygun olarak üretilmiş fontları satın aldıktan sonra Türkçeleştirmek isterseniz bu kitapçıktan yararlanabilirsiniz.

Bilginize,

Saygılar...

 

[yazarcizer]

Aydınlatıcı cevaplarınız için teşekkür ederim. Bu konunun ve genelde "telif hakları" meselesinin üstünde hassasiyetle durmak lazım.

Peki Abdullah Bey gibi tasarımcıların Türkçeleştirdiği fontları satışa çıkardığı yasal bir site var mıdır acaba(tabi Abdullah Bey gibiler de orjinallere ödeme yapmış olmalı muhakkak)?

Ayrıca fontun tasarımcısı, "ücretini ödemek kaydıyla fontumu dilediğiniz dillere, dilediğiniz formlarda dönüştürebilir, tepe tepe kullanabilirsiniz" demiş te olur mu? Türkçeleştirme işine "yeni bir isim altında yepyeni bir form" denemez herhalde?

Bir de Türkiye'de üzerinden 70 yıl geçen eserin "mirî malı" sayılması, yabancı kaynaklı fontlar için de geçerli değil sanırım? (1480'de tasarlanan Garamond şu an satışta)

http://www.linotype.com/1500/stempelgaramond-family.html

 

[fogbird]

Peki Abdullah Bey gibi tasarımcıların Türkçeleştirdiği fontları satışa çıkardığı bir site var mıdır acaba(tabi Abdullah Bey gibiler de orjinallere ödeme yapmış olmalı muhakkak)?
Fontları Türkçeleştirip hiç bir yerde satamazsınız.
Orjinallere ödeme yapmış olmak da bu hakkı doğurmaz.

Ayrıca fontun tasarımcısı, "ücretini ödemek kaydıyla fontumu dilediğiniz dillere, dilediğiniz formlarda dönüştürebilir, tepe tepe kullanabilirsiniz" demiş te oluyor mu? Türkçeleştirme işine "yeni bir isim altında yeni bir form" denemez herhalde?

Fontun orjinal olarak satıldığı sitede, satın alma işlemiyle birlikte bir sözleşme verilir size.
Bu sözleşmede fontu nerede ve nasıl kullanacağınız, müdahale, manipule, ek yapıp yapamacağınız da belirtilir. Kimi ekler sanatçının çalışmasına müdahale kabul edilir.
Dolayısıyla satılan fontun satış sözleşmesi sorduğunuz sorunun tamamını yanıtlayabileceği gibi fazlasını da içerir.

Bu tür satışlar mülkiyeti değil kullanım hakkını verir. Yani bir fontu satın almış olmak, onun sahibi olmak anlamına gelmez.
Kullandığınız programları da mülki olarak satın almıyorsunuz. Sadece kullanım hakkı için para ödüyorsunuz. Örneğin Adobe: "hey millet, şu şu sebeple bütün kullanım haklarını iptal ettim" deme hakkına sahiptir. İstediğiniz kadar para ödemiş olun, bu duyurudan sonra yasadışı kullanıcı olursunuz.

küçük bir ek daha. Kimi font, görsel vs bazı konularda kullanılamayacağını da belirtir.

NY

 

[Erkan Nehir]

Şöyle bir durum da var. birebir yaşadım. Daha önce başka bir başlıkta paylaşmıştım.
Bir süre önce bir etkinlik için afiş çalışması yapmıştım. Bir tanıdık vasıtası ile yaptığım için peşinat almadım.
Derken afişler basıldı, etkinlik başladı ve hala paramı alamıştım. Çalışmamı vermeden önce tescil ettirmiştim. İş o dereceye gelince avukatı arayıp dava açmak istediğimi söyledim. hay hay dedi ve görselleri istedi. Etkinlik sitesindeki afişi ve benim tescilli afişi gösterdim. Dava açamayız dedi. Açsak bile kaybederiz dedi...
Çünkü etkinlik yetkilileri afiş başlığındaki fontu ve yerleşim şeklini değiştirmişti. Diğer tüm görseller birebir aynı olmasına rağmen, tescil tüm afişi kapsadığından bu küçük değişiklikten dolayı bu afiş farklı bir afiş statüsüne giriyordu...
Evet ilk bakışta afişin o afiş olduğu bariz ortada. fakat tam olarak kanunen dava açabilmek için birebir kullanılmış olması gerektiğini söyledi avukat. Bu logolar için de geçerli dedi. En küçük bir değişiklikte logo farklı bir logo olduğu için dava açamıyoruz, açsak bile kaybediyoruz dedi...

Aynı şeyi font için düşünürsek, telif hakkı olan bir fontu satın alıp üzerinde oynama yaptıktan sonra başka bir isim ile kullanma sonucu, fontun sahibi bu fontun kendi tescilli fontu olduğunu nasıl ispat edecek? Sonuçta form farklı isim farklı.

Ve aşağıda 3 ayrı isimde font var. Hani fontun telif hakkı hangi fonta ait?
Ve merak ediyorum acaba telif hakkı olan bir fontu kullanmak suçundan ceza ödemek zorunda kalan bir tasarımcı var mıdır acaba?
Gerçekten merak ettiğim için soruyorum. Eğer var ise örnek olması açısından bilen arkadaşların paylaşması çok faydalı olacak kanaatindeyim.

 

[yazarcizer]

@fogbird

"Kurum kimliği olan firmalar, fontlarını ajanslara kendileri veriyorlar veya ajansların önerdiği fontları satın alarak, Türkçeleştirilmesine de ayrıca ücret ödeyerek kullanıyorlar..."

Yani bu da yanlış mı demek istiyorsunuz?

Bana askerde ufak tefek grafik işleri yaptırmışlardı ve gördüğüm kadarıyla lisanslı ürünler kullanılmıyordu(kimbilir belkide özel izinleri mi vardır ne?). Emniyet ve adliyelerde durum ne acaba?

...

Kendi tasarladığı fontlar dışındakileri kullanmayan Jonathan Barnbrook, Grafik Tasarım Dergisi röportajında bakın neler demiş:

Sokakta dolaşırken harf karakterlerinizden ve tasarımlarınızdan örnekleri dükkanlarda, bilboardlarda ve bunun gibi yerlerde görünce neler hissediyorsunuz?

Pek çok duygu yaşıyorum. Genellikler çok açık bir biçimde kullanıldıkları zaman keyfim kaçıyor. 'Mason'adlı harf karakterimin bir fantezi oyununda kullanılması gibi. Pek çok insan bir harf karakterinin tarihi sebeplerinden ziyade sadece yüzeysel öğelerini görüyor. Olumlu tarafı da insanların fontlarımı kullanım biçiminlerine şaşırmam. Çünkü benim bile göremediğim bir duygu, bir atmosfer keşfediyorlar. Dürüst olmam gerekirse insanların fontlarımı seçmelerinden biraz da gurur duyuyorum.

http://www.barnbrook.net/

 

[fogbird]

"Kurum kimliği olan firmalar, fontlarını ajanslara kendileri veriyorlar veya ajansların önerdiği fontları satın alarak, Türkçeleştirilmesine de ayrıca ücret ödeyerek kullanıyorlar..."

Yani bu da yanlış mı demek istiyorsunuz?

Hayır bu farklı bir konu. Burada fontun Türkçeleştirilmesi için işlemi yapan kişiye ödenen ücret kastediliyor.
Fontu Türkçe'leştiren kişi, aynı fontu "Türkçe Helvetica" diye satamaz. Helvetica'yı satın almış/bulmuş kişiden Türkçeleştirme için para isteyebilir.

Askerde, poliste vs lisanssız ürün kullanılması o kurumun başındaki kişinin bilgisiz olmasından kaynaklanır. Genelde düzeltme eğilimindeler.

Aynı şeyi font için düşünürsek, telif hakkı olan bir fontu satın alıp üzerinde oynama yaptıktan sonra başka bir isim ile kullanma sonucu, fontun sahibi bu fontun kendi tescilli fontu olduğunu nasıl ispat edecek? Sonuçta form farklı isim farklı.

Fontlarda bir kaç harfi değiştirerek afiş olayındaki gibi bir değişiklik meydana gelmez. Bir font içindeki bütün karakterlerin toplamıyla bir bütünlük oluşturur. Yani Afiş gibi font, görsel, renk, leke ve çizgi topluluğundan oluşmaz. Font; A harfinden nokta işaretine kadar tek parça olarak değerlendirilir. Burada bir kaç harfin değişmesi fontun bütünün değiştiği anlamını doğurmaz.
Fonta sadece harfler olarak bakmayın.
tasarımcı espas kuralları çerçevesinde tasarladığı fonttaki espasları da kendi belirler. Fontlardaki espas aralıkları genellikle her fontta farklıdır. Bu da kanıt için gerekecek örneklerden biridir.
----
Çoğunluğun font indirdiği www.dafont.com diye bir site var. Beğendiğiniz fontu şakkadanak indiriyorsunuz. Büyük çoğunluk da bunu free sanır.
Yok öyle bir şey. Dafont'un açılış sayfasının altında şöyle bir not vardır:

The fonts presented on this website are their authors' property, and are either freeware, shareware, demo versions or public domain. The licence mentioned above the download button is just an indication. Please look at the readme-files in the zips or check the indicated author's website for details, and contact him/her if in doubt. If no author/licence is indicated that's because we don't have information, that doesn't mean it's free.

Fontlar sunum amaçlıdır. İndirdiğiniz dosyanın içindeki Read me dosyasını okuyun ya da ilgili firmanın/kişinin web sitesinden detaylara bakın diyor. Eğer fontun içinde info yoksa, elimizde bilgi olmadığı içindir ama bu free olduğu anlamına gelmez diyor.
------
NY

 

[yazarcizer]

@fogbird

Peki Naci Bey, sanırım tüm tasarımlarınızı tek fontla yapmıyorsunuz, ya sistem fontlarıyla(bu da ayrı bir konu) idare ediyor ya da başka bir bildiğiniz var? Dilerseniz cevaplamayabilirsiniz ama gerçekten pratik ve makûl çözüm önerilerine sanırım herkesin ihtiyacı var.

Bir fontun yaklaşık -Türkçeleştirme fiyatı hariç- 20 Dolar olduğu düşünürsek(genişçe kullanım hakkı olduğunu da varsayarsak) ve asgari 200 fontla işlerimizi çözeceğimizi farzetsek 4000 Dolar eder(çok font, çok iyi tasarım demek değildir sayın downloader'lar). Ajanslar ve yayın kuruluşları için cüzi bir fiyat olabilir ama freelancer olarak çalışan bir tasarımcıyı bu rakam düşündürecektir. Veya giderler arttıkça kazancını da o nispette arttırması gerekecektir(3 kuruşa logo yapan akıllıların kulakları çınlasın). Sahi ulusal gazete ve dergilerin sicili temiz midir bu konuda?

Aslında font çeşitliliğine daha çok logo tasarımında ihtiyaç duyarız, yoksa Abdullah Bey'in dediği gibi metin ve mizanpaj düzenlemesi için gerekli olan "okunaklı" font sayısı zaten çok az. Evet diğer arkadaşlara da sorumuzu yöneltmiş olalım. Bu derde çareniz nedir?

 

[fogbird]

Sayın yazarçizer,
Sırasıyla gidelim.
Bugüne kadar bir tek font için para ödediğimi daha önce belirtmiştim.
O da artistik bir şeydi, öyle her şeyde kullanılabilecek bir font değil.
Herkesin yaptığını yapıyorum tabii ki. Ancak benim yaptığım işler daha çok illüstrasyon ve foto rötuş sınıfında olduğu için böyle bir sorunum yok.
Logo yaptığımda büyük bir firma değilse font özelliğinden çıkmış spesifik bir çalışma olmasına özen gösteririm. Büyük firmalar yaptırdıkları logonun fontuna da sahip olmak istediklerinden bunlarla sorun olmuyor. Satın alıyoruz.
Son yıllarda büyük firmaların hemen hepsi anlaştıkları ajansla yaptıkları sözleşmelere "çalışmalarda kullanılacak materyallerin telif vs sorunlarının çıkmasından ajans sorumludur ve bundan dolayı işi veren firma zarar uğrarsa ajans bunu karşılamakla yükümlüdür" maddesi koyuyor.
Böyle madde içeren sözleşmeyi imzalayan ajans firma ile ligili tüm çalışmalarının yasal durumuna dikkat eder.
Bilinçli kişi ve kurumlar freelance çalışanlardan da böyle sözleşmeler istemeye başladılar.
Bu yayılacak ve yasadışı kullanımlar süreç içinde yok olacak. Oraya doğru gidiyor zaten. Bu bilince sahip hiç kimse para vererek yaptırdığı işten dolayı abuk bir telif sorunuyla karşılaşmak istemez.
Bu doğal süreç.
ikincisi zorlama süreç.
Nedir zorlama süreç?
Şu an bildiğim kadarıyla Türkiye'de hiç bir font firmasının distribütörü yok. Olmadığı için bu kadar rahat davranıyor insanlar. Distribütör olsa Türkçeleştirip satacağı için abidik gubidik hatalı yerelleştirmeler de ortadan kalkacak.
Diyelim ki Linotype Türkiye'ye geldi ya da temsilcilik verdi.
Binlerce kişi ve kuruma şak diye dava açmaz.
Önce ilanla ya da ziyaret ederek kendilerini tanıtır, filanca fontların temsilcisi olduklarını belirtirler. Bu firmaya ait fontları kullananlar varsa filanca tarihe kadar bunları yasal olarak satın almalarını söyler/tavsiye ederler.
Belirttikleri tarihe kadar beklerler.
Genellikle herkes satın alma yoluna gidecektir. Gitmeyenler için yasal işlemi yürürlüğe koyarlar.
Zorlama süreç budur.

Ama freelance bir iş yaptınız ve bu iş ses getirdi yurdışında yayıldı diyelim. Dışarıda bir temsilcinin gözüne takıldı. Bu bölgenin sorumlusu biziz dur şunlara faturasını sorayım derse sıkıntı çıkar. (bir çok firma yerel değil de bölgesel temsilcilik verir. Türkiye kimi firmanın ortadoğu bölgesinde, kiminin Avrupa kiminin de yakın Asya bölgesinde yeralır)

Şu an için şok edici bir sıkıntı sözkonusu değil. Ama piyango bu. Kime çıkacağı da belli olmaz.
Zaman içinde iş yaptığınız yerler sizden yasal garanti istediklerinde zorunlu olarak satın alacaksınız zaten.

Örneğin bir istockphoto exclusive artisti olarak, convert edilmiş olsa dahi içinde yazı içeren bir çalışma yükleyemiyorum. Yüklersem fontun/yazının/kaligrafinin yasal sahibi olduğumu belgelemem gerekiyor.

kolay gelsin
NY